مصالح ارگانیک در معماری

استفاده از چه مصالحی در معماری سلامت انسان را بهبود می بخشند؟

داده های جدید حاکی از آن است که اگر شخصی 80 سال عمر کند حدود 72 ساعت آن را داخل ساختمان ها می گذارند. این گفته با در نظر داشتن اینکه ما انسان ها حتی وقتی خانه نیستیم ، معمولا مشغول به کار، یادگیری یا انجام فعالیت های تفریحی در یک ساختمان با محیط بسته هستیم، کاملا منطقی به نظر می رسد. با در نظر گرفتن شرایط زندگی حاکم حتی انتظار می رود این رقم افزایش یابد. در دنیایی که روز به روز آشفته تر و نا مطمئن تر از پیش است و زیر سایه ی تاثیرات تغییرات اقلیمی و بیماری های همه گیر جهانی، میل انسان ها به اقامت در فضاهای داخلی حفاظت شده، کنترل شده و آرامش بخش بیشتر از همیشه است.

 بنابراین معمارها با یک چالش مهم رو‌به‌رو هستند: طراحی و ساخت فضاهای داخلی راحت، کاربردی و سالم با پارامترهایی که به بهترین شکل ممکن تنظیم شده اند و در نظر گرفتن عواملی مانند کیفیت هوای فضای داخلی، روشنایی روز و زیست گرایی از همان مراحل ابتدایی طراحی. البته که این کار ملزم انتخاب دقیق و به جای مصالح، چه از طریق عدم استفاده از مصالح آسیب زا، چه به واسطه ی به کارگیری محصولات غیر سمّی که موجب ترمیم و بهبود سلامتی می گردند.

همه ی ما با این جمله موافقم هستیم که : یک معماری خوب، سالم، امن و منعطف است. معماری خوب باید ما را از خطرات بیرونی محافظت کند و قطعا نباید خودش تهدیدی برای سلامتی باشد. اما وقتی در مورد سلامتی صحبت می کنیم، ضروری است که در مورد معنی سلامتی در عصر حاضر به روز باشیم. سازمان بهداشت جهانی سلامتی را صرفاَ محدود به شرایط فیزیکی نمی داند و آن را به این صورت تعریف می کند: سلامتی کامل فیزیکی، روحی و اجتماعی. این تعریف نشان می دهد که نگرش کلی سلامت شامل رابطه ی به هم پیوسته ی سلامت روحی و اجتماعی به همراه سلامت فیزیکی است و بدیهی است که نمی توان بدون در نظر داشتن پایداری محیطی به هدف تضمین سلامتی بلند مدت برای انسان ها دست یافت.

تهدید پنهان آلودگی های فضاهای داخلی

شاید برای شما هم تعجّب برانگیز باشد که آلودگی هوا در فضاهای داخلی بسیار بیشتر از فضای بیرون است. بنابراین پیدا کردن منبع این آلودگی‌ها با توجه به اینکه تشخیصشان سخت تر از آلودگی بیرون است بسیار حائز اهمیت است.
آلودگی های داخلی در ابعاد و ترکیبات گوناگونی وجود دارند. این آلودگی ها می توانند شامل میکروارگانیسم هایی همچون قارچ و کپک (که در محیط های گرم و مرطوب رشد می کنند) یا به صورت ملکولی مانند عوامل حساسیت‌زای ایجادشده از حشرات، موش ها، حیوانات خانگی و … باشند. دیگر خطرات نادیدنی شامل کربن دی اکسید و ترکیبات طبیعی فرّار نشات گرفته از مصالح ساختمانی، مبلمان منزل یا مواد شوینده است. تمامی این مواد آلوده کننده، مخصوصا در صورت انباشته شدن، می توانند خطری جدی برای سلامت روحی و فیزیکی باشند. به طور مثال وجود مقادیر قابل توجه کپک موجب ایجاد حساسیت‌های شدید می‌شود یا تنفس زیاد کربن‌دی‌اکسید در یک فضا بر عملکرد و راندمان کاربران اثر سوء دارد. خصوصا فرمالدهید، به طور خاصی نگران کننده است چرا که بر سطح تمرکز اثر گذاشته و موجب سردرد، حالت تهوع، سرگیجه، از دست دادن حافظه و حتّی افسردگی گردد. کیفیت پایین هوای فضاهای داخلی عامل 50 درصد بیماری های تنفسی است.

استراتژی هایی برای طراحی فضاهای داخلی سالم

معماران با آگاهی از منبع این آلودگی ها می توانند استراتژی های طراحی مشخصی همچون اطمینان از تهویه ی طبیعی مناسب، استفاده از نوردهی طبیعی و حضور گیاهان، را برای کاهش یا حذف آلودگی های داخلی رواج دهند. با این حال یکی از موثرترین راه ها برای کاهش ترویج آلودگی های داخلی استفاده از مصالح مدرن، طبیعی (غیر سمی) و پایدار است که به هدف ساخت و ساز امن و استفاده در منازل ساخته شده اند و موجب بهبود سلامت فیزیکی، ذهنی و محیطی می گردند.

در زیر برای کمک به معماران برای انتخاب مصالح سالم تر نمونه هایی از این مصالح را در دسته بن  دی های مختلف با توجه به کاربردشان معرفی می کنیم:

ساخت و ساز

وقتی صحبت از مصالح رایج ساختمانی می شود چوب عنصری با فواید ثابت شده بر سلامت جسمی و روحی است. مطالعات نشان می دهد که وجود بصری چوب در فضا حتی از وجود گیاهان هم تأثیر بیشتری در کاهش استرس دارد. چراکه اتاق هایی که در آن ها حداقل از 45 درصد چوب استفاده شده است، احساس آرامش، فشار خون پایین تر و بهبود عملکرد شناختی را بهبود می بخشند. با این وجود نکته ای که باید مدّ نظر قرار داد تهیّه‌ی چوب از جنگل هایی که از نظر پایداری محیط زیست تحت کنترل هستند و یا از چوب های بازیافت و مرمت شده است تا از حفظ سلامت محیط زیست مطمئن شویم.

 از انواع چوب‌ها، بامبو  به یک متریال شاد معروف است، چرا‌که تماشای آن موجب آرامش ذهن آشفته شده، اضطراب را کاهش داده و موجب افزایش تمرکز می گردد. این گیاه هم چنین بسیار پایدار است، یک گیاهی با رشد سریع مثل بامبو نیازی به مواد بارورکننده نداشته و خودرو است و در مقایسه با مقدار مساوی توده‌ی درختان 35 درصد اکسیژن بیشتری تولید کرده و سالانه به مقدار 12 تن  در هکتار کربن دی اکسید جذب می کند.

استنلس استیل (استیل ضد خش) نیز با اینکه از مصالح طبیعی نیست جایگزین خوبی برای طراحی محیط های سالم است. زیرا بی نهایت قابل بازیافت است ­و هیچ مواد سمّی  نیز از خود ساتع نمی‌کند، که همین باعث کاربرد بسیار آن در ساخت وسایل آشپزی شده است.

سطوح کف

برای داشتن بهترین خانه کف سازی سخت گزینه‌ی بهتری از فرش، موکت، لمینت یا وینیل است. فرش ها و موکت ها آلودگی هایی را به خود جذب می کنند که هیچ وقت نمی توان گفت کاملا تمیز شده اند و پوشش های کف لمینت نیز میتوانند تا سطوح خطرناکی فرمالدهید آزاد کنند. به همین خاطر پیشنهاد می شود که از پوشش های کف چوبی که مواد VOC  در آنها استفاده نشده یا از پوشش های کفی با درصد کم عایق های VOC   همچون سرامیک، سفال، و کاشی های شیشه ای که تمیز کردنشان نیز آسان است، استفاده کرد. اگر ترجیح به استفاده از فرش است، بهتر است که از فرش هایی با الیاف پشمی به همراه چوب یا قطعات چوبی کف استفاده شود که از فیبرهای طبیعی تجدید پذیر ساخته شده اند که آنها را عاری از مواد شیمیایی و در نتیجه پایدار کرده است. برای نصب پوشش کف مهم است که در صورت استفاده از چسب از مواد غیر سمّی استفاده شود یا به کلی از سیستم چفت و بست برای جا انداختن قطعات استفاده گردد.

نازک کاری دیوارها

گروه کار محیط زیستی (EWG)  توصیه می کند که از درای وال های ساخته شده از مواد مصنوعی استفاده نشود چون این نوع دیوارهای خشک از ضایعات ذغال سنگ ساخته می شوند و ممکن است آغشته به مس، سولفور و VOC  هایی باشند که احتمال آزاد شدن در فضا را دارند. به جای آن معماران می توانند از جایگزین های کم کربن بازیافت شده ی استفاده کرده یا حتّی تکنولوژی های نوین مانند درای وال های خورنده ی VOC   را به کار بست که این مواد آلوده کننده را جذب کرده و تا 70 درصد VOC های موجود در فضاهای داخلی را پاکسازی می کنند.

رنگ دیوار یک عنصر مهمّ دیگر است که به هر فضا روح بخشیده و بر روحیه‌ی کاربر تاثیر مثبت می گذارد. در این مورد گزینه های زیادی پیش روست که البته موادّ سمّی با اثری طولانی در محیط آزاد می کنند که می تواند خطرناک باشند. خوشبختانه تکنولوژی ساخت رنگ نیز به همراه اصلاحات محیط زیستی جدید پیشرفت کرده و منجر به تولید محصولات سالم تر و پایدارتر شده است. رنگ های بدون VOC  یا کم VOC   می توانند جایگزین های خوب باشند البته که نمی‌توان صددرصد تضمین کرد که هیچ گونه موادّ شیمیایی و سمّی ندارند. اما در نهایت برای بهبود سلامت محیط زیست در حد عالی آن، رنگ های بر پایه ی آب همیشه گزینه ی امن تری هستند.

عایق بندی

عایق بندی یک از مهم ترین مراحل ساخت هر فضا است و باعث تنظیم دمای محیطی و جلوگیری از هدررفت انرژی می شود. برای مدت بیش از یک قرن اکثر خانه ها با عایق پشم شیشه سخته می شدند که بر اساس نوع قرارگیری باعث ایجاد بیماری های تنفسی و التهاب چشم و پوست می شدند. به همین دلیل بهتر است از عایق های سبز استفاده شود که کم VOC بوده و حاوی مواد ضد شعله ی شیمیایی نیستند. برخی از مصالحی که این ویژگی های مدنظر را دارند شامل پشم گوسفند، پنبه، چوب پنبه، سلولوز و حتی ریشه های خشک گیاهی می شوند. تمامی این مواد نامبرده از طبیعت نشئت گرفته اند و در مقایسه با پشم شیشه به مقادیر بسیار ناچیزی از انرژی برای تولیدشان نیاز است.

نتیجه گیری

 در انتها و با بازگشت به آغاز مقاله، دریافتیم که معماری خوب، سالم، ایمن و انعطاف پذیر است. اما برای محکم کردن این اندیشه در ساخت و طراحی، معماران باید از همان ابتدا با انتخاب بهترین مصالح به تلاش در جهت پیشرفت استراتژی هایی که در جهت سلامت محیط زیستی هستند ادامه دهند.

 

نویسنده: نگین پالیزوان

منبع:آرک دیلی، والریا مونت جوی